Ντιρκέμ, Εμίλ

(Emile Durkheim, Επινάλ 1858 – Παρίσι 1917). Γάλλος κοινωνιολόγος. Υπήρξε ο ιδρυτής της επιθεώρησης L’ Annee sociologique (1896) και δίδαξε κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Μπορντό και στη Σορβόνη. Το έργο του, μαζί με το έργο του Μαξ Βέμπερ, αποτελεί σημαντικό σταθμό στην κριτική ανακαίνιση της κοινωνιολογίας κατά τον 20ό αι. Αναθρεμμένος στη γαλλική θετικιστική παράδοση, ο Ν. αναθεώρησε τις μεθόδους και τις θέσεις της αντιδρώντας στην τάση υποβιβασμού της κοινωνιολογίας σε παρακλάδι της βιολογίας ή της ψυχολογίας. Είχε αντιληφθεί πραγματικά την κοινωνιολογία ως αυτόνομη επιστήμη με ειδικό αντικείμενο τη μελέτη των κοινωνικών γεγονότων («τρόπων ενέργειας, σκέψης και αίσθησης, εξωτερικών από το άτομο και προικισμένων με μια δύναμη καταναγκασμού με την οποία του επιβάλλονται). Η ειδική δομή των κοινωνικών γεγονότων, σύμφωνα με τον Ν., απαιτεί να θεωρούνται αυτά «σαν πράγματα», να εξετάζονται δηλαδή με αυστηρά αντικειμενική και πειραματική μέθοδο. Πηγή τους αποτελούν οι «συλλογικές παραστάσεις», που διαμορφώνουν όχι μόνο τους πολιτικούς και νομικούς θεσμούς, αλλά και τις θρησκευτικές και ηθικές ιδέες και αυτές ακόμα τις λογικές κατηγορίες. Αποκρούοντας την καθιερωμένη «συνολική» εξέταση των κοινωνικών φαινομένων» ο Ν. προτείνει τη δημιουργία ειδικών κοινωνικών τύπων που συγκεντρώνουν όσα χαρακτηριστικά είναι κοινά σε διάφορα ιστορικά σύνολα κοινωνικών γεγονότων. Με βάση αυτούς τους «κοινωνικούς τύπους», τα μεμονωμένα κοινωνικά γεγονότα διακρίνονται σε «κανονικά γεγονότα» και «παθολογικά γεγονότα». Ανάμεσα στους διάφορους τύπους κοινωνικότητας, ο Ν. διακρίνει μια «μηχανική αλληλεγγύη» ή μέση κατανομή των έργων. Η δεύτερη υπερισχύει στην ιστορική εξέλιξη και τείνει να χαρακτηρίζει τη νεότερη βιομηχανική κοινωνία, όπου «η ενότητα του οργανισμού είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο πιο έντονη είναι η εξατομίκευση των μερών». Από αυτό προκύπτει η ενσυνείδητη μεσολάβηση του δικαίου και της ηθικής, η απομάκρυνση από την οποία προκαλεί το παθολογικό φαινόμενο της «ανομίας», μιας ανισορροπίας του κοινωνικού οργανισμού ο οποίος καταντά ένα «σύμφυρμα ξεχωριστών τμημάτων που δεν συνεργάζονται». Η υπερνίκηση παρόμοιων φαινομένων (των οποίων παραδείγματα είναι οι οικονομικές κρίσεις, οι σχέσεις μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, η εξειδικευτική αποσύνθεση των επιστημών) ανατίθεται από τον Ν. στην επιβολή μιας κατάλληλης κοινωνικής ηθικής, ικανής να ισορροπήσει αρμονικά τις ατομικές θέσεις χάρη της «κοινωνικής αξίας». Αναλύσεις σχετικά με την κοινωνική φύση των ανισορροπιών μεταξύ ατόμου και ομάδας γίνονται σε συσχετισμό με το φαινόμενο της αυτοκτονίας (της οποίας διακρίνει τρεις τύπους: εγωιστικό, αλτρουιστικό και ανομικό) και στο θρησκευτικό και ηθικό πεδίο. Κυριότερα έργα του είναι: Περί καταμερισμού της κοινωνικής εργασίας (1893), Οι κανόνες της κοινωνιολογικής μεθόδου (1895), Η αυτοκτονία, κοινωνιολογική μελέτη (1897).